Topo-grafie

Celem projektu Topo-Grafie: miasto, mapa, literatura, realizowanego w latach 2014-2017 w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki przez Pracownię Studiów Miejskich Instytutu Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego jest zastosowanie metody topograficznej do analizy utworów literackich czterech wybitnych pisarzy, których życie i twórczość były nierozerwalnie związane z przestrzenią Warszawy drugiej połowy XX wieku. Posłużyło to docelowo stworzeniu multimedialnych map miasta. Bohaterami badań w ramach cyklu Topo-Grafii – ze względu na zachowanie spójnych ram czasowych i przestrzennych – są: Miron Białoszewski, Leopold Tyrmand, Marek Hłasko, Tadeusz Konwicki, bohaterowie kolejnych tomów z serii Topo-Grafie („Tętno pod tynkiem”. Warszawa Mirona Białoszewskiego, Wydawnictwo Lampa i Iskra Boża, Warszawa 2013; „Ceglane ciało, gorący oddech”. Warszawa Leopolda Tyrmanda, Wydawnictwo Lampa i Iskra Boża, Warszawa 2015).

Projekt mieści się w nurcie badań miejskich prowadzonych w perspektywie historycznej (historia kultury XX wieku) i antropologicznej (antropologia codzienności, antropologia kultury miejskiej, antropologia literatury). Mapy mają ukazać przemiany tkanki materialnej miasta, jego struktury urbanistycznej, badanych tu przez pryzmat indywidualnego, podmiotowego doświadczenia miejskiego, najczęściej urastającego w twórczości wybranych przez nas pisarzy do artystycznej metafory sytuacji egzystencjalnej i społecznej. Wyjściowe skupienie się na konkretnym miejscu i czasie jest świadomą decyzją badawczą wynikającą z koncepcji, aby potraktować tę przestrzeń jako płodny poznawczo punkt wyjścia otwierający szerokie konteksty historyczne i skłaniający za sprawą pisarskich biografii, specyfiki przestrzeni miasta lub poetyki twórcy do uruchomienia prac komparatystycznych.

Skonceptualizowana i zastosowana w praktyce została metoda topograficznej lektury i analizy utworu literackiego oraz topograficznej analizy biografii pisarza w celu opracowania odpowiadającego mu miejskiego krajobrazu kulturowego (w ujęciu geografii humanistycznej, a także nowej geografii kultury oraz geobiografii). Prowadzone według tej koncepcji badania dostarczyły materiałów pozwalających przygotować za każdym razem indywidualną literacką mapę miejsc związanych z twórczością i życiem danego pisarza, uwzględniającą miejsca pamięci z nim związane we współczesnej przestrzeni miejskiej, recepcję jego twórczości i legendy, działania artystyczne i animacyjne, wydarzenia kulturalne organizowane w związku z miejskim zakorzenieniem tego twórcy.

Oryginalność metody zastosowanej do realizacji projektu sytuującego się w obszarze badań kultury miejskiej polega też na tym, że utwory literackie nie są tu traktowane instrumentalnie, jako „źródła” historyczne, badane jedynie ze względu na wiedzę o mieście. Tę ideę wyraża zaznaczona graficznie równorzędność członów w tytule projektu: „Topo-Grafie”. To struktura, tematyka, kompozycja i stylistyka dzieł (Grafia) mają stać się elastyczną i twórczą ramą poznawczą zastosowaną każdorazowo do zrekonstruowania jednostkowej, indywidualnej mapy literackiej (Topo), która będzie jednocześnie topograficzną reinterpretacją utworów należących do kanonu literatury drugiej połowy XX wieku w wydaniu jej wybitnych przedstawicieli oraz rekonstrukcją historii kultury wybranego okresu z perspektywy badań ześrodkowanych na problematyce miejskiej.